Onder het zand van onze kust ligt een verdwenen eiland: Testerep. Daar waren de middeleeuwse versies van Oostende, Middelkerke en Westende te vinden. Wij wonen dus eigenlijk in Oostende 2.0. Landschapsarcheoloog Soetkin Vervust en haar team onderzochten hoe en waarom Testerep ooit verdween.
"Bij kustbewoners gaat er vaak een belletje rinkelen als ik over Testerep begin", lacht Vervust, “maar als ik vervolgens vertel dat Westende, Middelkerke en Oostende ooit op een eiland lagen, reageren mensen vaak verbaasd: ‘Echt? Interessant!’ Dat maakt Testerep zo boeiend. Het verhaal heeft iets mythisch, iets wat de verbeelding prikkelt. Een soort ‘Atlantis van de Noordzee’ met verdwenen nederzettingen, dat spreekt aan."
Het verhaal van Testerep wordt verteld in een prachtige expo in de Venetiaanse Gaanderijen. "We willen het publiek laten zien dat Oostende eigenlijk een tweede versie van zichzelf is", legt Vervust uit. “De eerste stad verdween in de golven en wij brengen dat verhaal in de expo tot leven.”
De verzonken stad komt tot leven
Het verleden wordt tastbaar met digitale reconstructies, unieke historische vondsten, een luisterverhaal in samenwerking met het Conservatorium en de boeiende Testerep-documentaire. Voor de jonge bezoekers is er een spannende escapegame en een LEGO-maquette waarbij iedereen mee kan bouwen aan het oude Oostende.
“Zo maken we geschiedenis zichtbaar én ook voelbaar”, hoopt Soetkin, “want hoe zou jij reageren als een ramp je stad volledig verwoest? Blijf je of vertrek je? Een vraag die vandaag door de klimaatverandering relevanter is dan ooit. Ook daarom is deze expo een aanrader.”
Antwoorden boven én onder de zeespiegel
De Testerep-tentoonstelling maakt deel uit van een breder onderzoek naar de evolutie van de Belgische kustlijn over de laatste vijfduizend jaar. Waarom verdween Testerep? En wat zegt dat over de toekomst van onze kust? De antwoorden liggen zowel boven als onder het water.
"Onze kust was lange tijd een veranderend landschap van slikken, schorren en zich verplaatsende getijdengeulen", zegt Soetkin. Dat zijn delen van de kustlijn die bij vloed (twee keer per dag) overspoelen. Bij laagwater staan die delen weer droog.
"Testerep werd afgebakend door een getijdengeul die evenwijdig liep met de kust. In de middeleeuwen begonnen de bewoners dit landschap intensiever te gebruiken, waardoor de geul stukje bij beetje werd ingepolderd en dus niet meer overstroomde. Uiteindelijk verzandde ze volledig en werd Testerep een deel van het vasteland, maar tegelijk verdween een groot deel van de zeekant van het eiland onder de golven."
Aan het onderzoek hebben veel verschillende wetenschappers meegewerkt, van archeologen (Vrije Universiteit Brussel) en mariene geologen (Vlaams Instituut voor de Zee) tot kustingenieurs (KU Leuven) en game-ontwikkelaars (Howest). “Daardoor kunnen we de ongelooflijke resultaten van ons onderzoek zo mooi presenteren tijdens de expo”, zegt Vervust enthousiast.
Stormen, een stijgende zeespiegel en de menselijke impact
Er zijn verschillende theorieën over waarom de kustlijn landinwaarts is opgeschoven en Testerep verdween. "Stormen zoals die tijdens de Sint-Vincentiusnacht van 1394 zouden een grote rol gespeeld hebben, maar ook de stijging van de zeespiegel en vooral de inpoldering hadden impact", zegt Vervust. "We hebben reconstructiekaarten gemaakt van verschillende tijdsperiodes en laten hier computermodellen op los om te begrijpen welke factoren voor de grote landschapsveranderingen die we zien, hebben gezorgd."
"Testerep was het Atlantis van de Noordzee"
Die modellen helpen om het verleden te verklaren, maar kunnen ook inspiratie bieden voor de toekomst. "We willen testen hoe stormen, getijden en menselijke ingrepen zoals dijken en turfwinning (een deel van de bodem afgraven en dat gebruiken als brandstof – iets wat veel gedaan werd in de middeleeuwen) het landschap beïnvloeden. Daarmee hopen we inzichten te geven die kunnen helpen om de kustbescherming van de toekomst zo duurzaam mogelijk te maken."
Dit onthouden we voor de toekomst
De archeologische bevindingen zijn niet enkel geschiedenis, ze zijn ook een waarschuwing. "Door dijken te bouwen en moerasland droog te leggen, kan de zee geen zand meer afzetten in het binnenland waardoor polders nu gevaarlijk laag liggen”, zegt Soetkin “en dat in een tijd waarin de zeespiegel stijgt aan een tempo dat we in duizenden jaren niet gezien hebben."
De Belgische kustlijn is nu grotendeels volgebouwd. "Als de dijken breken, zitten we met een badkuip-effect. We moeten leren om opnieuw met een dynamisch kustlandschap te werken en dus meer gebieden gecontroleerd laten overstromen. Dijken alleen zullen niet volstaan. Duinen, die natuurlijke bescherming bieden, zijn essentieel. Maar dat betekent wel dat we bereid moeten zijn om de kust minder vol te bouwen en ruimte te geven aan de natuur."
"Waarom verdween het eiland en wat zegt dat over de toekomst van onze kust?"
Met de expo in de Venetiaanse Gaanderijen willen Soetkin en haar team de geschiedenis blootleggen en ook een boodschap meegeven voor de toekomst. "De keuzes die we maken over hoe we vandaag met onze kust omgaan, zullen bepalen of we hier over een paar eeuwen nog altijd veilig kunnen wonen."
